Οι διεθνείς τάσεις στην επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία, στη νέα μελέτη STI Outlook 2016 του ΟΟΣΑ

Τις βασικές τάσεις στον χώρο της Επιστήμης, της Τεχνολογίας και της Καινοτομίας παγκοσμίως αποτυπώνει η έκθεση "‘Προοπτικές για την επιστήμη, την τεχνολογία και την καινοτομία, 2016"’ [OECD Science, Technology and Innovation Outlook 2016] που δημοσίευσε πρόσφατα ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

Η έκδοση αναλύει τις προοπτικές και τις εξελίξεις που αναμένεται να λάβουν χώρα στον τομέα της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας, δίνοντας έμφαση στο αντίκτυπο που αναμένεται να έχουν αυτές στην παγκόσμια οικονομία, καθώς επίσης και στην επίδραση τους σε μια σειρά από κοινωνικά ζητήματα (δημογραφία, επάρκεια φυσικών πόρων, κλιματική αλλαγή, παγκοσμιοποίηση κ.λπ.).

Παράλληλα, στην έκδοση καταγράφονται οι διεθνείς τάσεις για τη χρηματοδότηση της καινοτομίας και η πορεία μετεξέλιξης των σχετικών δημόσιων πολιτικών παγκοσμίως. Επίσης, παρουσιάζονται οι δέκα σημαντικότερες τεχνολογίες για το μεσοπρόθεσμο μέλλον (χωρίς ιεραρχική σειρά): Νευροτεχνολογία, Συνθετική Βιολογία, Νανοϋλικά, Τεχνολογίες προσθετικής κατασκευής Μικροδορυφόροι & Νανοδορυφόροι, Προηγμένες τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, Τεχνολογία Blockchain, Τεχνητή νοημοσύνη, Διαδίκτυο των Πραγμάτων, Ανάλυση Μεγάλων Δεδομένων.

Στο πεδίο της άσκησης της σχετικής δημόσιας πολιτικής, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα θέματα που σχετίζονται με τη διεπιστημονικότητα, την αριστεία, τη στοχευμένη χρηματοδότηση, την ανοικτή επιστήμη, την ψηφιακοποίηση της επιστήμης κ.λπ.

Στη συνέχεια παρατίθενται κάποια επιλεγμένα σημεία της έκθεσης που αφορούν το παγκόσμιο περιβάλλον, αλλά και ειδικότερα την Ελλάδα.

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, η πτωτική τάση που παρατηρείται διεθνώς στη δημόσια χρηματοδότηση της επιστημονικής έρευνας, θα μπορούσε να αποτελέσει μια "απειλή" για την προώθηση της καινοτομίας, σε μια περίοδο όπου πολλές παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή και η γήρανση του πληθυσμού απαιτούν νέες λύσεις.

Οι δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α), που πραγματοποιούνται από ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, εμφάνισαν πτώση το 2014 στις χώρες του ΟΟΣΑ, για πρώτη φορά από το 1981 όταν άρχισαν να συλλέγονται τα σχετικά δεδομένα στο πλαίσιο της έκθεσης. Οι δαπάνες αυτές είχαν ήδη αρχίσει να μειώνονται από το 2010, μετά από τρεις δεκαετίες αύξησης.

Σύμφωνα με την έκθεση, οι αντιδράσεις που υπάρχουν τελευταία κατά της παγκοσμιοποίησης και της μετανάστευσης, είναι πιθανό να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην καινοτομία η οποία αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον διασυνοριακής συνεργασίας και κινητικότητας των επιστημόνων.

Οι κρατικές δαπάνες για Ε&Α (R&D) μειώνονται σε πολλές χώρες, καθώς δίνεται προτεραιότητα σε άλλα πεδία πολιτικών, όπως συντάξεις, υγεία και κοινωνική φροντίδα, οι οποίες και απορροφούν αυξανόμενο μέρος των δημόσιων πόρων. Με βάση τα σχετικά στοιχεία για τα έτη 2000 και 2015, υπάρχουν χώρες, όπως Γερμανία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα, που συνεχίζουν να επενδύουν περισσότερους πόρους σε έρευνα και καινοτομία, ενώ άλλες, όπως ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία, Ην. Βασίλειο, Ισπανία, Αυστραλία, Φινλανδία, οι οποίες εμφανίζουν μείωση των σχετικών πόρων.

Σύμφωνα με την έκθεση, πέντε χώρες (ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία, Ινδία) είναι υπεύθυνες για το 59% των παγκοσμίων δημοσίων δαπανών για Ε&Α το 2014, ενώ 25 χώρες είναι υπεύθυνες για το 90%. Στο μέλλον μάλιστα, οικονομίες με ταχέως αυξανόμενους πληθυσμούς και ΑΕΠ, όπως στην Αφρική, αναμένεται να αποκτήσουν μεγάλα μερίδια στις σχετικές δαπάνες.

Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ ηγείται των δημόσιων δαπανών για δραστηριότητες Ε&Α σε παγκόσμια επίπεδο, ενώ ακολουθούν οι ΗΠΑ και η Κίνα (διάγραμμα 1). Αν και η Κίνα δαπάνησε περίπου τους διπλάσιους δημόσιους πόρους από την Ιαπωνία, καθώς επίσης και άλλες χώρες εκτός ΟΟΣΑ (Ινδία, Ρωσία, Ιράν, Αργεντινή) εισέρχονται δυναμικά στο προσκήνιο, δαπανώντας σημαντικά ποσά, σχεδόν το 60% της παγκόσμιας δημόσιας δαπάνης για Ε&Α προέρχεται από πέντε μόνο χώρες (ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία, Γερμανία, Ινδία).

Η σημασία που αποδίδεται στην ακαδημαϊκή αριστεία και η έμφαση στην ενασχόληση των φοιτητών με ερευνητικές δραστηριότητες αποτελούν σημαντικούς λόγους για την αύξηση των δραστηριοτήτων Ε&Α που λαμβάνουν χώρα στα πανεπιστήμια, τα οποία λαμβάνουν πλέον τη μερίδα του λέοντος της δημόσια χρηματοδοτούμενης Ε&Α. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2, το ποσοστό των δραστηριοτήτων Ε&Α που διενεργούνται από τον τριτοβάθμιο τομέα αυξάνεται διαχρονικά. Αν και αυτή η τάση ισχύει για όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, το μέγεθος και η περιουσία του κάθε ιδρύματος (δωρεές, καταπιστεύματα), και η επιστημονική και ερευνητική ποιότητα παίζουν σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή.

Η εκπαίδευση υψηλής ποιότητας ανθρώπινού δυναμικού αποτελεί πολύτιμο αναπτυξιακό κεφάλαιο για κάθε χώρα λόγω της επιστημονικής και τεχνικής τους κατάρτισης, κάτι που επιτρέπει την ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού στα πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα μέχρι τη σταδιακή μετάβαση σε ένα παραγωγικό μοντέλο που είναι προσανατολισμένο στην κοινωνία της γνώσης. Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι διδακτορικές διατριβές που εκπονούνται στον τομέα της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών [science, technology, engineering and mathematics, STEM]. Στο διάγραμμα 3 φαίνεται ότι, αν και στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες (ΗΠΑ, ΕΕ) εξακολουθεί να αυξάνεται ο σχετικός αριθμός των διδακτόρων, παρατηρείται μια σχετική κάμψη (ενδεικτικά, Μεγ. Βρετανία) η οποία αποδίδεται στην αδυναμία εύρεσης εργασίας αντίστοιχης με τις επιστημονικές και τεχνικές τους δεξιότητες.

Όσον αφορά τις δημόσιες πολιτικές για την επιστήμη και την καινοτομία, η μελέτη επισημαίνει ότι μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 οι επενδύσεις έντασης γνώσης σταθεροποιούνται διεθνώς, ενώ η δημόσια χρηματοδότηση της Ε&Α αντιστάθμισε τη μείωση που καταγράφηκε εκ μέρους των επιχειρήσεων. Παράλληλα, καταγράφεται η σημασία και άλλων (έμμεσων) τρόπων επιχειρηματικής στήριξης εκ μέρους του κράτους, όπως οι φοροαπαλλαγές στις επιχειρηματικές Ε&Α δραστηριότητες (διάγραμμα 4). Σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος που μπορούν να παίξουν οι δημόσιες προμήθειες για την ενίσχυση της επιχειρηματικής καινοτομίας είναι πολύ σημαντικός.

Αν και οι δαπάνες για δραστηριότητες Ε&Α στην Ελλάδα διαχρονικά αυξάνονται, φθάνοντας το 0,96% του ΑΕΠ για το 2015, η χώρα υπολείπεται σημαντικά σε σχέση με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ. Αντίστοιχα, ο τομέας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δαπανά το 40% των δημόσιων δαπανών για Ε&Α, ενώ οι επιχειρήσεις καταγράφουν περιορισμένη σύνδεση με τους φορείς παραγωγής γνώσης (ΑΕΙ/ΤΕΙ, ερευνητικά κέντρα) και δαπανούν μικρά ποσά για καινοτομικές δράσεις, γεγονός που έχει συνέπειες στην ανταγωνιστικότητα τους. [Μια συγκριτική παρουσίαση των σχετικών επιδόσεων της Ελλάδας αποτυπώνεται στο διάγραμμα 5]

Οι προσπάθειες βελτίωσης του επιστημονικού, ερευνητικού και καινοτομικού συστήματος της χώρας που βρίσκονται σε εξέλιξη, άπτονται του πεδίου της δημόσιας πολιτικής και των νομοθετικών πρωτοβουλιών. Η στρατηγική για την αναβάθμιση των ερευνητικών υποδομών, την ενίσχυση του επιστημονικού δυναμικού, καθώς και την έξυπνη εξειδίκευση, την εξειδίκευση δηλαδή σε τομείς όπου έχουν αναγνωριστεί ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, αποτελούν κύριες κατευθύνσεις της δημόσιας πολιτικής. Αντίστοιχα, δράσεις που προωθούν την ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά δεδομένα φιλοδοξούν να επιταχύνουν και να διευκολύνουν την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων από την επιχειρηματική κοινότητα.

Προς την αντίστοιχη κατεύθυνση της ενίσχυσης των δεσμών μεταξύ ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας, κινούνται οι δραστηριότητες του δικτύου Enterprise Europe Network-Ηellas και μια σειρά από εκδηλώσεις για την προώθηση της Καινοτομίας. Χρηματοδοτικά, ένα πολύ σημαντικό μέρος των πόρων του ΕΣΠΑ (2014-2020) θα διοχετευτούν προς δράσεις ενίσχυσης της καινοτομίας, της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, και της απόκτησης ερευνητικών δεξιοτήτων, ενώ η θεσμοθέτηση του "‘Ελληνικού Επενδυτικού Ταμείου" και του "Υπερταμείου Συνεπενδύσεων" στοχεύουν στην προώθηση της καινοτομίας στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις. Αντίστοιχα, η λειτουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) στοχεύει στην ενίσχυση της βασικής έρευνας με κονδύλια της τάξης των 240 εκ. ευρώ. 

Στοιχεία και δείκτες που αφορούν την παρουσίαση της Ελλάδας στην έκθεση του ΟΟΣΑ παρείχε η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης, οι υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ). Το ΕΚΤ, συμμετέχοντας στην Επιτροπή για την Επιστημονική και Τεχνολογική Πολιτική (CSTP) και την Ομάδα Εργασίας για την Καινοτομία και την Τεχνολογική Πολιτική (TIP) του ΟΟΣΑ, ανέλαβε να συγκεντρώσει να επεξεργαστεί, και να αποστείλει στον ΟΟΣΑ το σύνολο των παραπάνω στοιχείων. Τα παραπάνω εντάσσονται στη στρατηγική επιδίωξη του ΕΚΤ να ενισχύσει, με την υποδομή που αναπτύσσει και με δράσεις έχει αναλάβει, στην αποτύπωση του συστήματος Έρευνας & Καινοτομίας της χώρας συμβάλλοντας στον διακηρυγμένο εθνικό στόχο για ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο που θα βασίζεται στην καινοτομία και σε δραστηριότητες έντασης γνώσης.

Σημειώνεται ότι το ΕΚΤ έχει την ευθύνη για την τακτική παραγωγή και έκδοση των επίσημων στατιστικών για την Έρευνα, Ανάπτυξη και Καινοτομία στην Ελλάδα, σε συνεργασία με την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Τα στοιχεία αποστέλλονται σε τακτική βάση στη Eurostat και τον ΟΟΣΑ. Η ανάλυση των στοιχείων και η εξαγωγή των σχετικών δεικτών δημοσιεύονται σε έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις του ΕΚΤ που διατίθενται στον δικτυακό τόπο http://metrics.ekt.gr.

Πηγή: http://www.epixeiro.gr/article/43990