Η Σαπωνοποιία Πατούνη, με ιστορία άνω των 150 χρόνων, εξακολουθεί να παράγει χειροποίητο σαπούνι με παραδοσιακές μεθόδους, χρησιμοποιώντας τοπικά παραγόμενα προϊόντα ελιάς. Πρόκειται για το μοναδικό παραδοσιακό σαπωνοποιείο που διατηρείται ζωντανό στην Ελλάδα, κι ένα από τα ελάχιστα του κόσμου.
Συμπεριλήφθηκε στην ατζέντα (του ρεπορτάζ) μου πολύ πριν φτάσω στο νησί. Ένας καλός Κερκυραίος φίλος, που γνωρίζει την αγάπη μου για οτιδήποτε τιμά και διατηρεί αναλλοίωτη την παράδοση στο χρόνο, με ενημέρωσε πως στην Πόλη θα βρω ένα από τα ιστορικότερα σαπωνοποιεία της Ελλάδας, το μοναδικό μάλιστα που συνεχίζει ακόμα τη λειτουργία του στην Κέρκυρα. Κάπως έτσι βρέθηκα στην Πλατεία Θεοτόκη να αναζητώ το κτήριο που φιλοξενεί το σαπωνοποιείο και για να είμαι απόλυτα ειλικρινής ακόμη κι αν δεν είχα την ακριβή οδό του, οι μυρωδιές θα με οδηγούσαν την πόρτα του. Κι όχι δεν ήταν τα αρώματα που έχουμε συνηθίσει από τα σαπούνια μαζικού εμπορίου, αλλά μια μυρωδιά αγνή με έντονο το στοιχείο της ελιάς. Εκεί με περιμένει ο συνεχιστής της ιστορίας που γράφεται σε αυτό το χώρο, Απόστολος Πατούνης. Κάνοντας τις πρώτες συστάσεις μαθαίνω πως γεννήθηκε στην Κέρκυρα πριν 56 χρόνια, σπούδασε μηχανολόγος μηχανικός στο Λονδίνο, εργάστηκε στο αντικείμενό του, αλλά τελικά τον κέρδισε το σαπούνι.
Από την πόρτα κιόλας, αυθόρμητα αντιλαμβάνεται κανείς πως θα μπει σε χώρο με «μνήμες». Στην είσοδο δεξιά είναι το γραφείο, ενώ αριστερά βρίσκεται το σημερινό πωλητήριο. «Αγοράζει ο κόσμος παραδοσιακό σαπούνι;» ρωτάω τον Απόστολο παρατηρώντας την ποικιλία προϊόντων και τις τιμές, «Πολύ περισσότερο από όσο φαντάζεσαι», μου απαντάει «υπάρχει κόσμος με δερματοπάθειες ή αλλεργίες για παράδειγμα που αγοράζει μόνο από εδώ σαπούνι, κυρίες που το αγαπούν για την αγνή του βάση και την υφή, πολλοί γιατροί πεπίσης μου στέλνουν πελατεία τους, μην σου πω για τους τουρίστες που μας αναζητούν μανιωδώς και εκτιμούν πολύ το προϊόν».
Περνώντας στα ενδότερα, μυείσαι στον κόσμο του σαπουνιού. Κάπου εδώ όμως είναι απαραίτητο να κάνουμε μια εισαγωγή. Η ιστορία του σαπωνοποιείου Πατούνη μας γυρνά στις αρχές του 19ου αιώνα όταν οι, Μπαζάκης και Πατούνης, δύο οικογένειες από τους Καλαρρύτες στα Τζουμέρκα, εμπορεύονταν μάλλινες κάπες στη Γαλλία για τον εφοδιασμό του στρατού του Ναπολέοντα ΙΙΙ. Με τα χρήματα που κέρδιζαν, αγόραζαν σαπούνι από τη Μασσαλία και το πουλούσαν στην Ελλάδα, ώσπου έμαθαν τα μυστικά παρασκευής του και αποφάσισαν να το φτιάχνουν μόνοι τους.
Το 1850 λοιπόν, ίδρυσαν τη δική τους σαπωνοποιία στη Ζάκυνθο με την επωνυμία «Σπύρος Μπαζάκης & Σία». Αυτή είναι και η πρώτη ελληνική σαπωνοποιία σύμφωνα με τα διαθέσιμα αρχεία. Στο πέρασμα των χρόνων, όταν η σαπωνοποιία γνώριζε τεράστια άνθηση στην Ελλάδα λόγω της αφθονίας στην πρώτη ύλη (δηλαδή την ελιά), η επιχείρηση επεκτάθηκε κι έτσι το 1891 ιδρύθηκε το σαπωνοποιείο στην Κέρκυρα.
Από τότε μέχρι σήμερα λειτουργεί χωρίς διακοπή. Η οικογενειακή επιχείρηση αποτελεί αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης, ενώ προσελκύει επισκέπτες τόσο τουριστικού όσο και εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Το 2008 μάλιστα κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Στην ουσία ο σημερινός επισκέπτης έρχεται σε επαφή με ένα παραδοσιακό σαπωνοποιείο, προβιομηχανικής τεχνοτροπίας, ενώ παράλληλα μπορεί να αγοράσει ένα σύγχρονο προϊόν. «Στην πρόσοψη του κτιρίου, επί της οδού Ιωάννου Θεοτόκη, υπάρχουν τρεις θύρες εισόδου: η δεξιά οδηγεί στον 1ο όροφο που αρχικά αποτελούσε την κατοικία του ιδιοκτήτη της σαπωνοποιίας, η αριστερή-δίφυλλη καγκελόπορτα- οδηγεί στην αυλή του σαπωνοποιείου, μέσω μίας στοάς (κάτω από την κατοικία) και εξυπηρετεί τη διακίνηση των εμπορευμάτων, ενώ η κεντρική είσοδος οδηγεί στο χώρο του καταστήματος που περιλαμβάνει το γραφείο και το χημείο. Αρχιτεκτονικό στοιχείο του χώρου αυτού, αποτελεί το σιδηρούν υποστύλωμα από το «Μηχανοποιείο Βασιλειάδη» στο Πειραιά. Στο βάθος του καταστήματος υπάρχει δίφυλλη, ξύλινη θύρα που οδηγεί στο εργαστήριο παραγωγής. Το εργαστήριο παραγωγής αποτελείται από έναν ενιαίο χώρο 265 τ.μ, με τέσσερα μεγάλα παράθυρα και κεντρική δίφυλλη πόρτα προς την αυλή.»
Ο χώρος αυτός λοιπόν, ιδιαίτερα μεγάλος,με πολλά ερεθίσματα και ιστορικά κειμήλια αποτελεί ζωντανή μνήμη μιας σπουδαίας τοπικής παράδοσης. Όση ώρα ο Απόστολος μου εξηγεί τι βλέπω, τα στάδια της παραγωγής, και με παρακινεί να πάρω μέρος στη διαδικασία σφραγίσματος που θέλει σταθερό χέρι και σβελτάδα όπως μου λέει χαρακτηριστικά, νιώθω την αφοσίωση και την αγάπη του για τη Σαπωνοποιία. Είμαι σίγουρη πως για εκείνον δεν είναι «ένα προϊόν» ή μια «οικογενειακή επιχείρηση» απλά, αλλά κάτι βαθύτερο και ουσιατικότερο.
Κατά την ξενάγηση περιηγούμαι στα εργαλεία που συμβάλουν στην παραγωγή του σαπουνιού. Στον χώρο φυλάσσονται τα παλιά καζάνια και μπορεί κανείς να δει την εξέλιξη των μηχανημάτων στο χρόνο αλλά παράλληλα να εκτιμήσει την μέθοδο παραγωγής που παραμένει αναλλοίωτη. «Τα προϊόντα πλέον βγαίνουν σε πολύ μικρότερη παραγωγή από ό,τι παλαιότερα για ευνόητους λόγους. Φροντίζω να παίρνω λάδι από τοπικούς παραγωγούς και να στηρίζω το νησί, ενώ παράλληλα οι τιμές μας μένουν σταθερές και λογικές. Θέλω να γνωρίσει ο κόσμος το προϊόν, που κρύβει μέσα του μια ολόκληρη επιστήμη. Στο μέσα χώρο ακριβώς γι' αυτό το λόγο δεν έχουμε βάλει εισιτήριο, για να μπορούν να το επισκέπτονται όλοι χωρίς δεύτερη σκέψη»
Τα προϊόντα που παράγονται και μπορεί κάποιος να αγοράσει σήμερα είναι:
Σαπούνι Ελαιόλαδου, από 100% αγνό παρθένο ελαιόλαδο. Με περιορισμένη αφριστική ικανότητα, χαρακτηρίζεται όμως από την ήπια και υποαλλεργική του δράση. Είναι ιδανικό για τον καθαρισμό του προσώπου, των βρεφών και των ευαίσθητων επιδερμίδων.
Πράσινο σαπούνι Πυρηνελαίου. Περιέχει τη χλωροφύλλη της ελιάς και χαρακτηρίζεται από τις απολυμαντικές του ιδιότητες και τις πολλαπλές του χρήσεις. Είναι πράσινο όταν είναι φρέσκο, εξ ου και το όνομά του. Ωστόσο, το χρώμα αλλάζει στην εξωτερική στοιβάδα καθώς το σαπούνι στεγνώνει και ωριμάζει. Αυτό το σαπούνι διακρίνεται για τον πλήρη καθαρισμό της επιδερμίδας , ενώ ταυτόχρονα είναι φιλικό προς το δέρμα. Προσφέρει άριστη καθαριότητα από την κορυφή ως τα νύχια, για όλες τις ηλικίες.
Σαπούνι τύπου Μασσαλίας. Από 80% αγνό παρθένο ελαιόλαδο και 20% εδώδιμο φοινικοπυρηνέλαιο. Απαλό σαπούνι με πλούσιο αφρό.
Αποχαιρετώ τον Απόστολο, μια φιγούρα καλοσυνάτη με έντονη μόρφωση και παιδεία που δεν φωνάζουν και ένα μονίμως χαμογελαστό πρόσωπο, έχοντας προμηθευτεί όλα τα προϊόντα του φυσικά. Μετά από αυτή την επίσκεψη είμαι σίγουρα πιο «πλούσια».
Tips
Μπορείτε να ξεναγηθείτε στο χώρο του παλαιού σαπωνοποιίου κατόπιν συνεννόησης μόνο. Η είσοδος είναι δωρεάν.
Ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες πρέπει να κλείσετε ραντεβού. Στο τέλος της ξενάγησης μπορείτε να προμηθευτείτε σαπούνια από το πωλητήριο του μπροστά χώρου.
Αν είστε τυχεροί η ξενάγησή σας μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον Απόστολο Πατούνη, συνεχιστή αυτής της παράδοσης γεγονός που θα την καταστήσει ακόμα πιο συγκινητική και προσωπική.
Info
Δευτέρα & Σάββατο: 09.30-14.00, Τρίτη-Πέμπτη-Παρασκευή: 09.30-14.00 & 18.00-20.30
Ιωάννου Θεοτόκη 9, Κέρκυρα
τηλ. 2661039806
www.patounis.gr
Σχετικός σύνδεσμος: www.greekguide.com
